Beynimiz nasıl çalışıyor? Tarhan Harward Business Review'e yazdı

140 milyar hücre, 1 milyon kilometre lif bağlantısından oluşan, her bir sinir hücresi küçük jeneratör gibi çalışan gizemli kutu beynin işleyişini, Prof. Dr. Nevzat Tarhan Harvard Business Review Dergisi’nde yazdı. İnsan beyni hayvanlarınkinden farklı olarak sadece hayatta kalmamızla ilgilenmi­yor; algılıyor, yorumluyor, strateji üretiyor ve karar veriyor diyen Tarhan, kişi düşünürken, hayal kurarken, heyecanlanırken ve karar verirken beynin farklı bölgelerini kullandığını ifade ediyor.

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın Harvard Business Review TürkiyeDergisi’ndeki yazısı aşağıdaki gibi.

Kadın doğum uzmanı doktor, ultrasonla anne karnındaki bebeğin hareketlerini değerlendirmek istediğinde zararsız bir deneme yapar. Çocuğun hareketi azsa anneye hemen bir çikolata verir, 30 saniye sonra çocuk hareketlenir. Çünkü annenin beyninin ödül uyan bölgesi canlanır, böylece kana mutluluk ve zevk hormonu kokteyli boca eder ve yavrucuk da bunu hemen algılayıp keyifle oynamaya başlar.

Yaşayan beynimiz 140 milyar hücre, 1,5 kilo gram ağırlık ve l milyon kilometreden uzun lif bağlantısına sahip jelatin bir yapı­dır ve 60 watt’lık ampul kadar enerji kullanır, vücuda giren oksijen ve glikozun dörtte bi­rini tüketir. Her sinir hücresi küçük bir jene­ratör gibi çalışır.

İnsan beyni hayvanlarınkinden farklı olarak sadece hayatta kalmamızla ilgilenmi­yor; algılıyor, yorumluyor, strateji üretiyor ve karar veriyor. Soyut, kavramsal ve sem­bolik düşünüyor. Hayvanlar gibi yeme, ba­rınma ve cinsellik temelli somut doyumları değil hayal kurma, geleceği düşünme, anlamlılık, varoluş, plan yapma, amaç arayışı, strateji geliştirme, en uygun kararı verme gibi soyut tatminleri arıyor.

Coca-Cola, Pepsi-Cola Rekabeti ve Nörogörüntüleme

Beyin ve markalandırma arasında kesin bi­limsel bağın kanıtlanmış olması, işletme ve iletişim bilimlerinde çığır açıcı etki yaptı.

Coca-Cola ve Pepsi-Cola rekabetinde son noktayı 2003 yılında Houston’daki Baylor Tıp Okulu’nun İnsan Nörogörüntüleme Laboratuvarı Müdürü Dr. Read Montague koydu. Daha önce marka saklanarak yapılan testlerde Pepsi çok daha fazla beğeniliyordu fakat bu durum pazar payına yansımıyordu. Dr. Montague 67 denekten marka saklana­rak yapılan ölçümlerde (blind test) beynin ödül uyarı noktası olan önputamendeaktivite canlanmasını Pepsi lehine buldu. Yani denekler Pepsi’yi daha lezzetli buluyordu. Araştırmacı, deneyi burada bırakmadı.

Bu defa deneklerin markayı önceden bilerek içeceği tatmalarına karar verildi. Deneklerin yüzde 75′i Coca-Cola’yı beğendiklerini söy­ledi. Araştırmacı ilginç bir tespit daha yaptı ve beynin sadece ödül uyarı noktası değil, akılcı düşünme ve ayırt etme kararından sorumlu ortaprefrontal korteks bölgesinde de hızlı kan akışı tespit edildi. Beyin akılcı düşünme ile hazcı düşünme arasında bir ka­rar verme süreci geçirdi ve akılcı düşünme lehine karar verdi.

Bu tür deneyler dünyada hızla ve yaygın olarak yapılmaya başladı. Kullanılan sistem, zaman çözünürlüğü olan MR uyumlu QEEG ile elektriksel kayıt yapmak ve eşzamanlı olarak da işlevsel beyin haritalama cihazıyla anatomik çözünürlüklü fMRI kaydı almak, böylece beynin hem elektriksel hem dolaşımsal canlılığını aynı anda ölçerek aktiviteyi tespit etmektir. Ülkemizde Üsküdar Üniversitesi NPİstanbul Hastanesi Nörobi­lim Merkezinde benzer sistem halen aktif olarak çalışmaktadır.

Artık iş yaşamında karar verirken “Hangi kıyafeti giymeliyim?” der gibi “Beynimin hangi bölgesini kullanmalıyım?” diyen yö­neticiler fark oluşturmayı başaracaklardır.

1-Karar Veren Beyin Ön beyin (Frontal Bölge)

Beynin kaptan köşküdür.

Özdenetim, öz yönetim alanları, önemli ayrıntıyı fark edebilme, ileri hedef belirleme,

Karar verme, odaklanma, muhakeme, empati, duygu kontrol, Hatayı öğrenme, soyut düşünce, soyut zevkler,

Aktif dinleyicilik, Zamanı iyi kullanma, Planlama, sıralama yapabilme, Zihinsel iz sürme, Sebat edebilme,

Kendi duygu ve düşüncesini izleyebilme, Başkalarının duygu ve düşüncelerini izleyebilme, Stratejik düşünce.

Ön arka Beyin (Ön Singulat Bölge)

Kaptanlık destek alanıdır.

Beynin vites kolu ve takımı, Ölçüsüz, orantısız, kontrolsüz endişelenme,

Kolayca hayır deme, karar verme, Düşünce tekrarlama eğilimi, Düşünceyi durdurabilme becerisi, Algılama,

Kategori değiştirme, Seçenekleri görme, Endişeyi kontrol edebilme.

2- Hisseden Beyin Derin Limbik Sistem (DLS)

Duygu jeneratörü, bilgi kayıtlan, Amigdala, hipokampus, Duygusal, sözel hafıza alanları, Koku, uyku, iştah kontrolü, Duygu durum işleyişi, Sosyal ilişki kurma becerileri yönetimi, Beyinden gelen bilgiyi alır ve tepki verir. Korku, kaygı artışı.

Basal Ganglionlar (Beyin temel düğümleri)

Davranış, düzenleme, motor aktivite, Ödül ceza sistemleri, somut zevkler, otomatik davranış alanları. Organlar ve kasların koordinasyonunu yapar.

3- Düşünen Beyin Temporal Loblar (Şakak Lobları)

Mizacı düzenler, bilgi kaydeder. Okuma, dili anlama, kullanma, işitme, yüz okuma, sosyal ip uçlarını okuma, Niyet okuma, ahlaki karar verme, Sol beyinde hesaplama, sözel öğrenme, mantık, muhakeme, analiz yapma Sağ beyinde estetik algılama, duygusal ve ro­mantik öğrenme.

Bellek bozulmaları, epilepsi nöbetleri, duygu durum hastalık

4- Düzenleyici Beyin

Beyincik

Beynin yüzde 10′u büyüklüğünde fakat nöronların yüzde 50′sine ev sahipliği yapar. Motor yönetim, duruş, yürüyüş, denge, Beynin hızını, ritmini düzenler ve zamanı algılar; sadece motor değil, beş duyu, duygu, düşünce ve davranış düzenleyicidir.

Harvard Business Review Türkiye- Eylül 2013